Zonder hengels geen sportvisserij. Geen wonder dus dat hengels een geliefd onderwerp van discussie vormen onder ons sportvissers. In deze serie over hengels, hengels en nog eens hengels zal ik mijn visie, mening en ervaringen delen. Daarbij is het belangrijk te weten dat ik niet commercieel gebonden ben aan enig merk of fabrikant. Ik geef mijn persoonlijke mening en praat niemand na. Uiteraard staat het iedereen vrij om er een andere mening op na te houden;)
De blank
Zoals bekend is de blank een kale hengel. Een hengel zonder geleideogen en handvat dus. De blank is de basis van elke hengel en bepalend voor hoe de hengel uiteindelijk zal vissen.
Hoe wordt een blank gemaakt?
Het hoofdbestandeel van hengels wordt tegenwoordig voornamelijk gevormd door carbonvezels, soms in combinatie met glasvezel, kevlar of boron. Alhoewel deze laatste materialen nog maar weinig worden toegepast. Het zou een nogal technisch en lang verhaal worden om precies te beschrijven hoe een blank wordt gemaakt, maar in het kort komt het hier op neer: van deze vezels worden met behulp van een hars een mat (“prepeg”) gefabriceerd. Uit deze matten wordt een taps toelopende strip gesneden die om een metalen mal wordt gerold. Vervolgens gaat het geheel een tijd lang in de oven gaat om te “bakken”. Na dit proces wordt de metalen mal in de kern weer verwijderd. Waarna is de ruwe blank klaar is voor verdere afwerking (schuren, kleuren, lakken). Als dat is gebeurd kan de blank worden verwerkt tot hengel.
In de volgende Links en Youtube filmpjes kom je meer te weten over hoe hengels worden gemaakt.
http://www.harrisonrods.co.uk/production.htm
http://www.youtube.com/watch?v=eIB_hE026hk&feature=related (St. Croix Factory tour)
http://www.youtube.com/watch?v=pZ68GhHWBS0 (St. Croix deel 1)
http://www.youtube.com/watch?v=JP-F0WVwciQ&feature=related (St. Croix deel 2)
http://www.youtube.com/watch?v=BfL2xSW6NoQ&feature=related (G Loomis)
Materialen
Over carbonhengels en de eigenschappen ervan wordt een boel onzin verteld. Als sportvisser word je doodgegooid met allerlei mooie termen. IM7, IM8, IM9, 20, 30 of 50 tons carbon, low-modulus, high modulus intermediate modulus en nog veel meer. Het probleem daarbij is echter dat er geen officiële standaard bestaat voor deze namen en coderingen. Elke fabrikant is dus vrij om te roepen wat ‘ie wil. Veel verder als het aanhoren van een mooi (marketing) verhaal kom je als sportvisser dan ook vaak niet. Want het is onmogelijk is om aan de buitenkant te zien van welk materiaal de blank gemaakt is. Toch zijn er wel enkele richtlijnen aan te geven als het gaat om de eigenschappen van het materiaal.
De stijfheid en stugheid van het carbon/composite – de 1e bepalende factor
De meeste voor ons sportvissers herkenbare verschillen zitten ‘m in de stijfheid of stugheid van het materiaal. Er zijn zachtere en hardere carbonsoorten. En dat in heel veel gradaties. Dit kun je door veel hengels met elkaar te vergelijken zelf goed voelen. Hengels met een vergelijkbare lengte, diameter en tapering (waarover later meer) kunnen heel verschillend aanvoelen. Sommige voelen slap en flexibel aan terwijl andere weer spijkerhard aanvoelen. Sommige fabrikanten drukken deze stijfheid uit in termen als IM6, IM7, IM8 etc. Hoe hoger het getal, hoe stugger en stijver de blank. Een hardere (stijve) carbonsoort heeft een hogere buigweerstand als een zachtere carbonsoort. Er is dus meer kracht voor nodig om de hengel te laten buigen.
Hetzelfde gaat op voor fabrikanten die hun carbon materiaal uitdrukken in “tons”. 30 tons carbon is dan stugger (stijver – harder) als 20 tons carbon, terwijl 40 tons carbon weer stugger is als 30 tons carbon enz. enz. Met dit soort aanduidingen proberen fabrikanten aan te geven welke eigenschappen het materiaal heeft.
Maar zoals ik al zei is er geen standaard. Wat de één IM7 noemt kan qua stugheid bij een ander IM8 heten. Dat maakt het zo lastig om alleen op basis van de aanduiding door de fabrikant de eigenschappen van de hengel te kunnen beoordelen. Bovendien worden de uiteindelijke eigenschappen van de blank ook nog door 2 andere factoren beïnvloed. De tapering en de wanddikte. Daarover later meer.
Bij de grote Amerikaanse hengelfabrikant St. Croix duiden ze de verschillende materialen ook aan met een cijfer. Echter weer op een andere manier. Zo maken ze hengels gemaakt van materiaal dat ze SC2, SC3, SC4, en SC5 materiaal noemen. Ook daarbij geldt weer; hoe hoger het cijfer, hoe stijver het materiaal.
Hoe duurder hoe beter?
Stijvere carbonsoorten zijn duurder dan de zachtere carbonsoorten. Van de stijvere carbonsoorten worden dan ook de duurste hengels gemaakt. Wat overigens helemaal niet wel zeggen dat deze per definitie beter zijn. Want dat hangt helemaal af van wat je er mee wilt gaan doen. Ook is het een gegeven dat stijvere (stuggere) carbonsoorten gevoeliger zijn voor “misbruik” en kwetsbaarder zijn. Simpel gezegd kunnen ze sneller breken. En dat klinkt een beetje tegenstrijdig want zoals gezegd worden van dit materiaal juist de duurdere hengels gemaakt.
‘Elk materiaal zal onder belasting op een bepaald moment breken.’
Elk materiaal zal onder belasting op een bepaald moment breken. Hengels gemaakt van hardere (en duurdere!) carbonsoorten kunnen echter minder ver belast worden dan de goedkopere en zachtere soorten. Denk dus niet dat een hele dure carbonhengel sterker is als een hele goedkope want meestal is het tegenovergestelde het geval.
Glasvezel of composite hengels?
Goedkopere hengels bestaan vaak voor een gedeelte uit glasvezel. Een mix (“composite”) van carbon en glasvezel dus. Glasvezel is goedkoper als carbon. Glasvezel kan in vergelijking met carbon verder worden belast. Ik heb eens iemand de vergelijking horen maken dat je carbon kunt vergelijken met beschuit en glasvezel met taai-taai. Beetje extreme vergelijking maar het visualiseert het verschil tussen de beide materialen. In vergelijking met carbon is glasvezel dus veel taaier en verder belastbaar (buigzamer).
Glasvezel is echter ook veel minder stijf. Daarom voelen “ouderwetse” glasvezel hengels (hengels van 100% glasvezel worden niet veel meer gemaakt) slap aan. Zeker als ze wat langer zijn en ze een geringe tapering hebben. Slappe hengels werpen minder goed (minder ver en minder precies) en zijn minder gevoelig. Eigenschappen die voor veel (maar niet voor alle) typen visserij nadelig zijn.
Voor sommige hengels is een mengeling (composite) van carbon met glasvezel echter zo slecht nog niet. Zeker als het gaat om korte hengels bijvoorbeeld bedoeld voor de visserij op hard vechtende (zee)vissen waarbij de hengel flink op zijn donder krijgt. Ugly Stick’s van Shakespeare zijn een voorbeeld van dergelijke composites. Behalve dat deze hengels goedkoop zijn (en lelijk….), staan ze bekend om het feit dat je ze behoorlijk kunt misbruiken voordat ze breken. Om te voorkomen dat Ugly Sticks te slap zouden worden (omdat glasvezel nou eenmaal zachter is als carbon) hebben de meeste Ugly sticks een semi-parabolische actie of (semi) topactie. Ook daarover later meer.
Nano Technologie?
De laatste tijd horen we met enige regelmaat berichten over hengels die volgens Nano technologie zijn gemaakt. Nano carbon. Blanks en hengels gemaakt met deze nieuwe techniek zijn volgens de fabrikanten véééél sterker (met als gevolg dat deze hengels veel verder belast kunnen worden) en ook nog eens veel lichter. De truc lijkt ‘m daarbij te zitten in de gebruikmaking van een nieuw soort hars van de firma 3M genaamd Matrix Resin welke een betere verbinding aangaat met de carbon vezels en de vezels beter “bij elkaar houdt”. Hengels die heel zwaar worden belast bereiken allemaal een punt waarbij de hars niet meer in staat is de vezels bij elkaar kan houden. Met als gevolg dat de hengel breekt. Deze nieuwe m.b.v. nanotechnology geproduceerde harsen zorgen ervoor dat de blank veel verder kan worden belast. En dus verder kan buigen voordat deze breekt. Deze “nano”-harsen zijn dus langer in staat om de carbonvezels bij elkaar te houden. Meer informatie over dit carbon is o.a te vinden op deze link (3M):
http://solutions.3m.com/wps/portal/3M/en_US/Composites/Advanced/Product-Info/Pre-Preg/
En een promofilmpje van St. Croix over blanks gemaakt volgens deze technologie:
http://www.youtube.com/watch?v=ZeJYCyOTPdQ&feature=player_embedded
Ziet er allemaal erg indrukwekkend uit. Maar of dit in de praktijk ook kan worden waargemaakt zal wat mij betreft nog moeten blijken. Ik heb in ieder geval enige twijfels. Vermoedelijk is op zijn minst een deel van het verhaal een puur marketing verhaal. Bovendien kun je je afvragen waarom hengels zoveel sterker gemaakt moeten worden. Ik heb in de afgelopen 30 jaar vissen met werphengels slechts 1x een hengel gebroken. Daar ging ik op staan…
Deze “Matrix Resin Prepeg’s” zijn trouwens bepaald niet goedkoop. Toch zijn er al heel goedkope in China geproduceerde hengels (winkelprijs onder de 100 euro) te koop van merken die claimen te zijn gemaakt van nano carbon. En er wordt doodleuk bij verteld dat deze maar liefst 10x zo sterk zijn als hengels van gewone carbon. Tuurlijk…
Wanddikte van de blank – de 2e bepalende factor
Bij het maken van de blank wordt uit een mat een strook gesneden. Deze wordt om een metalen pijp (de mal of mandril) gerold. Hoe meer materiaal je om deze pijp rolt hoe dikker de hengel zal worden. De hoeveelheid materiaal bepaald dus de wanddikte van de hengel.
‘De hoeveelheid materiaal bepaald dus de wanddikte van de hengel.’
Met behulp van dezelfde mal kun je zowel dunwandige (door weinig materiaal om de mal te rollen) als dikwandige blanks maken. Hoe meer materiaal hoe dikwandiger dus.
Zijn dikwandige hengels sterker?
Naarmate de hoeveelheid materiaal toeneemt zal ook de buigweerstand van de uiteindelijke blank of hengel toenemen. Als je twee hengels neemt die qua buitendiameter identiek zijn, maar waarbij de ene hengel een veel grotere wanddikte heeft, dan zal er bij deze laatste meer kracht voor nodig zijn om deze te laten buigen. Hoe meer materiaal, hoe groter de buigweerstand dus.
Dikwandige handige hengels zijn zeker sterker. Sterk in de zin van “minder kwetsbaar”. Sommige blanks zijn zo dikwandig dat je er op kunt gaan staan zonder dat ze barsten. Andere hengels zijn weer zo dunwandig dat je met je vinger de blank iets kunt vervormen en indrukken.
Hoe dikwandiger hoe sterker dus. Maar ook; hoe zwaarder de blank (en dus de hengel) zal worden. De wanddikte bepaald samen met de materiaalsoort dus de eigenschappen van de hengel. Maar er is nog een heel belangrijke factor die de uiteindelijke eigenschappen van de hengel bepaald. De tapering.
Tapering van de blank – de 3e bepalende factor
Elke hengel verloopt van uit een dunne top naar een dikker achtereinde. Dit verloop kan langzaam of snel gaan. Hoe sneller de dikte naar achteren toe oploopt, hoe steiler de opbouw van de blank. Het verloop kan dus heel geleidelijk gaan maar ook veel sterker.
De tapering bepaald hoe een hengel buigt. Bij een hele flauwe tapering zal de hengel naarmate deze wordt belast al vrij snel over de volle lengte buigen. Dit wordt een parabolische actie of progressieve buiging genoemd. Of in het het engels een “slowtaper” of “medium taper”. Daarentegen zal een blank met een hele sterke tapering voornamelijk in de top buigen. Pas bij relatief grote krachten zal ook het achterdeel gaan buigen. Op het moment dat dit gebeurd zal de top echter nagenoeg recht staan. Zo’n buiging wordt meestal “top-actie” of fasttaper (= letterlijk snelle tapering) genoemd. Er zijn veel soorten buigingen (ook wel de actie van een hengel genoemd) te beschrijven. Probleem is ook hier weer dat er geen eenduidige standaard bestaat. Om één en ander te verduidelijken zal ik de volgende acties/buigingen onderscheiden:
1. Parabolische actie (ook wel progressieve buiging genoemd).
2. Semi parabolische actie.
3. Semi topactie
4. Topactie
Over deze indeling kun je discussiëren en deze is ook niet volledig, maar ik denk dat ik hiermee wel de meeste vormen van hoe een hengel kan buigen kan afdekken.
Samenvatting
Er zijn dus 3 factoren die bepalend zijn voor de uiteindelijke eigenschappen van een blank. Het materiaal, de tapering en de wanddikte. Natuurlijk spelen ook andere zaken zoals de sluiting, handvat en de gebruikte componenten een rol, maar die rol is veel kleiner. Daarover later meer.
Michel Rijnberg
Reageer